Skip to content Skip to footer
Цэс Хаах
Хаах
Хандив өгөх


МОНГОЛ ҮНДЭСНИЙ АРДЧИЛСАН НАМЫН ДҮРЭМ

17-р жарны Модон Могой жилийн зуны тэргүүн цагаагчин могой сарын шинийн арваннайман, хөх бар өдөр
НЭГ. НАМЫН ЗОРИЛГО, ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ, ҮНЭТ ЗҮЙЛС

1.1. Намын зорилго
Монгол Үндэсний Ардчилсан Нам нь Монгол Улсын тогтвортой хөгжил, аюулгүй
байдлыг бататган бэхжүүлж, төрт ёс, түүх, өв соёлынхоо уламжлалыг нандигнан
өвлөж, хүний эрх, шударга ёс, хууль дээдлэх ёс, үндэсний эв нэгдлийг эрхэмлэн
дээдэлж, төрийн тогтвортой байдлыг хангахыг эрхэм зорилго болгоно.
Намын үзэл баримтлал, үнэт зүйл, зарчимд тулгуурлан үйл ажиллагааны
зорилгыг тодорхойлсон бодлогын баримт бичиг – намын хөтөлбөрийг намын Их
Хурлаар баталж мөрдүүлнэ.
1.2. Намын үзэл баримтлал, үнэт зүйлс:
Үндэсний үзэл Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолыг хамгаалж, үндэсний
эрх ашигт нийцсэн, бие даасан гадаад бодлогыг хэрэгжүүлэх, үндэсний соёл, түүх, уламжлалаа дээдлэн хөгжүүлж, үндэсний бахархлыг бадрааж ирээдүй хойч
үедээ өвлүүлэх.
Ардчилсан үзэл Хүн төрөлхтөний хөгжлийн нийтлэг чиг хандлагыг эрхэмлэн ардчилсан үндсэн
хуулийн суурь зарчмуудыг хамгаалах;
Эдийн засаг, бизнесийн эрх чөлөөг хангаж, хувийн өмч, хөрөнгийг хамгаалан, зах
зээлийн шударга, чөлөөт өрсөлдөөнийг дэмжин, хувийн хэвшилд түшиглэсэн аж
үйлдвэр, технологийн бүхий л салбарууд хөгжих татвар, хууль эрх зүйн орчныг
бүрдүүлэх.
Шударга ёсны үзэл
Иргэн бүр хуулийн өмнө эрх тэгш байх, хууль ёсыг дээдлэх, төр нь иргэндээ тэгш боломжийг олгох тэгш эрхэд суурилсан шударга сонгууль, төрд тавих иргэний хяналт, хариуцлагатай төр, хөгжингүй иргэний нийгэм бүхий нийгмийн тогтолцоог
бүрдүүлэх.

2.1. Намын нэр:
Намын бүтэн нэр нь “Монгол Үндэсний Ардчилсан Нам”, товчлол нь “МҮАН”,
Англи хэл дээр “Mongolian National Democratic Party” товчлол нь “MNDP” байна.
2.2. Намын бэлгэ тэмдэг:
Монгол Үндэсний Ардчилсан Намын бэлгэ тэмдэг нь намын үзэл баримтлал,
эрхэм зорилго, үнэт зүйлсийг илэрхийлсэн Аугаа түүхт Монголын Их Цагаан
тугийг нар, галын эрчимээр хүрээлэгдсэн мөнх тэнгэрийн билэгдэл хөх өнгөт
суурин дээр байрлуулсан байна. Энэ нь Мөнх Тэнгэрийн хүчин доор Их суу
залийн ивээл доор Монголчууд эе эвийн сэтгэлээр ашид амгалан, цог хийморь
төгс байхыг бэлгэдэнэ.
Монгол Үндэсний Ардчилсан Намын далбаа нь өнгөрсөн, одоо, ирээдүй гурван
цаг болон бие, хэл, сэтгэлийг илэрхийлэх улаан, цагаан, хөх өнгөтэй далбааны
тэргүүн дээд хэсэгт нар, сар, галыг байрлуулсан байна. Энэ нь үүрд мөнх оршиж,
тогтвортой хөгжихийн билэгдэл болно. Үндэсний үзлийн эх сурвалж Монгол
бахархалын өдрийг эрхэмлэн дээдэлнэ.

3.1. МҮАН нь хуульд заасан дараах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ:
3.1.1. Иргэдийн улс төрийн хүсэл зориг, олон нийтийн үзэл бодлыг илэрхийлэх;
3.1.2. Төр, иргэдийн хооронд байнгын, тогтвортой, идэвхтэй холбоо харилцаа
үүсгэх;
3.1.3. Иргэдийн улс төрийн боловсрол, идэвхтэй оролцоог хөхүүлэн дэмжих;
3.1.4. Төрийн, улс төрийн алба хаах хариуцлагатай иргэнийг бэлтгэх;
3.1.5. Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд оролцох;
3.1.6. Сонгуульд нэр дэвшүүлэн шударгаар өрсөлдөх.
3.2. МҮАН нь хуульд заасан дараах эрхийг эдэлнэ:
3.2.1. Намын хөтөлбөр, бодлого, үйл ажиллагааг иргэд, сонгогчдод танилцуулах,
сурталчлах;
3.2.2. Намын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг боловсруулж, сонгогчдод
танилцуулах, сурталчлах;
3.2.3. УИХ-ын, Ерөнхийлөгчийн болон аймаг, нийслэл, дүүргийн Иргэдийн
төлөөлөгчдийн хурлын сонгуульд оролцох;
3.2.4. Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, тайван жагсаал, цуглааныг хуулийн
хүрээнд санаачлан зохион байгуулах;
3.2.5. Хуулийн төслийн тухай саналаа хууль санаачлагчид уламжлах;
3.2.6. Намын болон гишүүнийхээ эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах,
намын гишүүн элсүүлэх;
3.2.7. Намын бүтэц, зохион байгуулалт, зорилт, арга хэлбэрээ чөлөөтэй сонгох;
3.2.8. Хуулийн дагуу орлогын эх үүсвэрийг бүрдүүлэх, өөрийн өмчтэй байх;
3.2.9. Бусад намтай эвсэл байгуулах, нэгдэх, нийлэх;
3.2.10. Олон улсын байгууллага, бусад орны нам, байгууллагатай хамтран
ажиллах, улс төрийн намуудын олон улсын байгууллагад элсэх;
3.2.11. Хуульд заасан бусад эрх.
3.3. МҮАН нь үйл ажиллагаандаа ил тод, ардчилсан зарчим баримтлана:
3.3.1. Намын ажлыг ёс зүйн өндөр түвшинд шударгаар явуулах, улс төрийн
шийдвэрийг албан ёсны хуралдаанаараа хэлэлцэн хамтын зарчмаар гаргах,
тухайн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн саналаар асуудлыг
шийдвэрлэх, цөөнхийн саналыг хүндэтгэн үзэх, хэлэлцэх боломж олгох, намын үйл
ажиллагааг бүх гишүүдэд тайлагнаж байх;
3.3.2. Нам гишүүдээ Их Хурлаар хэлэлцэх асуудал, намын удирдах байгууллага,
албан тушаал, сонгуульд нэр дэвших, сонгох, томилоход аливаа хэлбэрээр
ялгаварлан гадуурхахгүй байж, тэгш боломж олгох, нууц санал хураалт явуулах,
гишүүдийн оролцоо, ил тод байдлыг хангах;
3.3.3. Нам бодлого, үйл ажиллагаандаа хувь хүн болон нийгмийн бүлгийг аливаа
хэлбэрээр үл ялгаварлах, үл гадуурхах, эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн тэгш эрх, тэгш
боломжийг үл хязгаарлах, үл ялгаварлан гадуурхах, эмэгтэй, ахмад, залуу,
хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг нийгмийн сонирхлын бүлгүүдийн төлөөлөл,
оролцоог хангах;
3.3.4. Бүгд Хурал, Удирдах Зөвлөл, нийслэл, аймаг, дүүргийн намын хорооны
тэргүүлэгчид, Хяналтын хорооны бүрэлдэхүүнд аль нэг хүйсийн төлөөлөл 40
хувиас доошгүй, сонгуульд нэр дэвшүүлэхэд аль нэг хүйсийн төлөөлөл 40 хувиас
доошгүй, нэр дэвшигч эрэгтэй, эмэгтэй гишүүний сонгуулийн сурталчилгаанд
намаас үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг ижил хэмжээтэй байх;
3.3.5. Намын гишүүн, дэмжигчийг үзэл бодол, нэр төр, ёс зүйн хувьд намын
өмгөөлөл, ивээлд байлгах;
3.3.6. Нам өөрийн албан ёсны цахим хуудастай байх бөгөөд намын үйл ажиллагааг
цахимаар явуулах, олон нийт, иргэдэд үйл ажиллагаагаа ил тод, нээлтэй байлгах,
олон нийтэд тогтмол мэдээлэх, мэдээлэл авах боломжоор хангах.

4.1. МҮАН нь намын удирдах дээд байгууллага, төлөөллийн төв байгууллага, гүйцэтгэх
төв байгууллага, хяналтын байгууллага болон салбар нэгж буюу орон нутгийн
намын байгууллагатай байна.
4.2. Намын удирдах дээд байгууллага нь МҮАН-ын Их Хурал байна.
4.3. Намын төлөөллийн төв байгууллага нь МҮАН-ын Бүгд Хурал байх бөгөөд Их Хурлаар
байгуулна.
4.4. Намын хяналтын байгууллага нь МҮАН-ын Хяналтын хороо байх бөгөөд Их Хурлаар
байгуулна.
4.5. Намын гүйцэтгэх төв байгууллага нь МҮАН-ын Удирдах зөвлөл байх бөгөөд Бүгд
Хурлаар байгуулна.
4.6. Намын салбар нэгж, орон нутгийн байгууллага нь аймаг, нийслэл, дүүргийн Намын
хороо байх бөгөөд Удирдах зөвлөлөөс байгуулна.
4.7. Намын бодлого боловсруулахад зөвлөх, судалгаа хийх, намын гишүүдийг сургаж
бэлтгэх, иргэдийн улс төрийн боловсролыг дэмжих үүрэг бүхий бодлогын
судалгааны байгууллага намын дэргэд ажиллана.
4.8. Нам нь нийгэм, эдийн засгийн болон бусад салбарын бодлогын асуудлаар
зөвлөлдөх, намын бодлого, үйл ажиллагааг дэмжих, олон нийтэд сурталчилах,
намын бодлого, үйл ажиллагаа нь хүний эрх, жендэрийн эрх тэгш байдалд нийцэж
байгаа эсэхийг үнэлэх, сонгуульд намаас нэр дэвшигчийг сонгох ажлыг зохион
байгуулах зэрэг чиг үүрэгтэй бүтцийн нэгж байгуулж болно.
4.9. Намын архив, сан хөмрөг нь намын халдашгүй, хуваагдашгүй өмч хөрөнгө байна

5.1. Намын удирдах дээд байгууллага болох намын Их Хурлыг дөрвөн жилд нэг удаа
Удирдах Зөвлөл зарлан хуралдуулна.
5.2. Намын ээлжит бус Их Хурлыг Бүгд Хурал зарлан хуралдуулна.
5.3. Намын ээлжит болон ээлжит бус Их Хурлын зарыг хурал хуралдахаас 30-аас
доошгүй хоногийн өмнө олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон намын
цахим хуудсаар дамжуулан намын гишүүдэд хүргэсэн байна.
5.4. Намын Их Хурал 108-аас доошгүй тооны гишүүнтэй хуралдана.
5.5. Намын Их Хурлын төлөөлөгчдийг намын идэвхтэн гишүүд, намын хорооны
гишүүдээс сонгох ба Бүгд Хурлын гишүүн намын Их Хурлын төлөөлөгч байна.
5.6. Намын Их Хурал дараах асуудлыг өөрийн онцгой бүрэн эрхэд хадгалж
шийдвэрлэнэ:
5.6.1. Намын дүрэм, хөтөлбөрийг батлах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах;
5.6.2. Намын төлөөллийн төв байгууллагын бүрэлдэхүүнийг 4 жилээс илүүгүй
хугацаагаар сонгож батлах, хяналтын байгууллагын бүрэлдэхүүнийг 4 жилээс
илүүгүй хугацаагаар сонгож батлах, эдгээр байгууллагын тайланг 4 жилийн
хугацаанд 1-ээс доошгүй удаа хэлэлцэх;
5.6.3. Намын даргыг дөрвөн жилийн хугацаатай сонгож батлах, чөлөөлөх,
огцруулах;
5.6.4. Намын Бүгд Хуралд үүрэг, чиглэл өгөх;
5.6.5. Намын нэрийг өөрчлөх, намыг өөрчлөн байгуулах (өөр намтай нийлэх,
нэгдэх), үйл ажиллагааг нь зогсоох, татан буулгах;
5.6.6. Намын дүрмээр тогтоосон бусад бүрэн эрх.
5.7. Намын Их Хурлын хуралдааныг тус хурлаас сонгогдсон 3-5 гишүүн удирдан явуулна.
5.8. Намын Их Хуралд хэлэлцэж буй асуудлыг хуралдаанд оролцож буй төлөөлөгч
гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэж, тогтоол гаргана.
5.9. Намын Их Хурлын тогтоол, тэмдэглэлд Их Хурлыг удирдсан гишүүд гарын үсэг зурж,
намын тамга дарж баталгаажуулна.

6.1. Намын Их Хурлын чөлөөт цагт намын Их Хурлын бүрэн эрхийг намын төлөөллийн
төв байгууллага болох Бүгд Хурал хэрэгжүүлнэ.
6.2. Намын Бүгд Хурал 45 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байх бөгөөд нийт бүрэлдэхүүнд аль
нэг хүйсийн төлөөлөл 40 хувиас доошгүй байна.
6.3. Намын Бүгд Хурал жилд нэгээс доошгүй удаа хуралдана.
6.4. Намын Бүгд Хурал дор дурдсан бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:
6.4.1. Улс төрийн сонгуульд нам дангаараа, эсхүл эвсэл байгуулж оролцох, эсэх
асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;
6.4.2. Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг хэлэлцэн батлах;
6.4.3. УИХ-ын болон Ерөнхийлөгчийн сонгууль, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн
Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуульд нэр дэвшихэд тавигдах шаардлага,
тэдгээрт жендэрийн тэгш байдлыг хангах, нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулах,
нэр дэвшүүлэх журмыг батлах;
6.4.4. Төрийн улс төрийн албан тушаалд болон төрийн албанд намаас нэр
дэвшин томилогдох гишүүнд тавигдах шаардлага, нэр дэвшигчийг сонгон
шалгаруулах, томилох, чөлөөлөх журмыг батлах;
6.4.5. Намын удирдах албан тушаалд нэр дэвшихэд тавигдах шаардлага,
тэдгээрт жендэрийн тэгш байдлыг хангах, нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулах,
томилох, чөлөөлөх журмыг батлах;
6.4.6. Намын гишүүний ёс зүйн дүрэм, Бүгд Хурлын үйл ажиллагааны журам,
Хяналтын хорооны үйл ажиллагааны журам, Удирдах зөвлөлийн үйл
ажиллагааны журам, Намын бодлогын судалгааны байгууллагын үйл
ажиллагааны журам, Намын салбар нэгж болон бүтцийн нэгжийг байгуулах,
өөрчлөх, татан буулгах журмыг тус тус батлах;
6.4.7. Маргааныг хянан шийдвэрлэх журам, Намын хөрөнгө, орлогыг бүрдүүлэх,
зарцуулах, тайлагнах журмыг тус тус батлах;
6.4.8. УИХ-ын болон Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчийг зохих журмын
дагуу сонгон шалгаруулж, нэр дэвшүүлэх;
6.4.9. Намын Удирдах зөвлөлийн гишүүнийг 4 жилийн хугацаатай сонгож батлах,
чөлөөлөх, огцруулах, нөхөн сонгох;
6.4.10. Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг 4 жилийн хугацаатай сонгож
батлах, чөлөөлөх, огцруулах, нөхөн сонгох;
6.4.11. Намын Удирдах зөвлөл, Хяналтын хороо, аймаг, нийслэл, дүүргийн намын
хороо, Намын бодлогын судалгааны байгууллага, бусад бүтцийн нэгж, намын
санхүүгийн асуудал хариуцсан удирдах ажилтанд үүрэг, чиглэл өгөх, ажлын
тайланг хэлэлцэх, үнэлэлт дүгнэлт өгөх;
6.4.12. Намын дарга, Ерөнхий Нарийн бичгийн даргын ажлын тайланг хэлэлцэх,
үнэлэлт дүгнэлт өгөх;
6.4.13. Намын даргын сонгуульд хоёроос доошгүй гишүүний нэрийг дэвшүүлэх;
6.4.14. Намын даргыг чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;
6.4.15. Намын Их Хурлын чөлөө цагт Бүгд Хурлын гишүүн, Хяналтын хорооны
гишүүн орон гарвал намын Удирдах зөвлөлийн саналыг харгалзан тэднийг нөхөн
сонгох, батлах;
6.4.16. Ерөнхий Нарийн Бичгийн дарга, Удирдах зөвлөлийн гишүүний орон гарвал
Удирдах зөвлөлийн саналыг үндэслэн тэднийг нөхөн сонгох, батлах;
6.4.17. Намын бүтцийн ба салбар нэгжийг байгуулах, өөрчлөх, татан буулгах
шийдвэр гаргах;
6.4.18. Намын бодлого, улс төрийн үйл ажиллагаатай холбоотой шийдвэр гаргах,
бусад холбогдох асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;
6.4.19. Ажлаа намын Их Хуралд тайлагнах;
6.4.20. Намын дүрэм, журамд заасан бусад эрх, үүрэг.
6.5. Намын Бүгд Хурлын ээлжит хуралдааныг намын дарга зарлан хуралдуулна.
6.6. Намын Бүгд Хурлын ээлжит бус хуралдааныг Удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр
намын дарга зарлан хуралдуулна.
6.7. Намын Бүгд Хурлын зарыг хурал хуралдахаас 3-аас доошгүй хоногийн өмнө олон
нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон намын цахим хуудсаар дамжуулан Бүгд
Хурлын гишүүдэд хүргэсэн байна.
6.8. Бүгд Хурлын гишүүдийн олонхи шаардсан тохиолдолд намын дарга 30 хоногийн
дотор багтаан Бүгд Хурлыг хуралдуулна.
6.9. Намын Бүгд Хурлын хуралдааныг намын дарга, Ерөнхий Нарийн бичгийн дарга,
хуралдааны тэргүүлэгч гишүүн удирдан явуулна.
6.10. Намын Бүгд Хурлын гишүүдийн ердийн олонхи нь хуралдаанд оролцож байгаа бол
хүчинтэйд тооцно.
6.11. Намын Бүгд Хурлын хуралдаанд оролцож байгаа гишүүдийн ердийн олонхийн
саналаар шийдвэр гаргаж, тогтоол гаргана.
6.12. Намын Бүгд Хурлын гишүүдийн гуравны хоёроос доошгүй нь санал гаргавал намын
дүрэмд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэх бөгөөд гишүүдийн дийлэнх
олонхийн саналаар шийдвэрлэнэ. Намын дүрэмд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт нь намын
дүрмийн гуравны нэгээс хэтрэхгүй байна.
6.13. Намын Бүгд Хурлын тогтоол, тэмдэглэлд намын дарга, Ерөнхий Нарийн бичгийн
дарга, тэргүүлэгч гишүүн гарын үсэг зурж, намын тамга дарж баталгаажуулна

7.1. Намын улс төрийн үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд удирдан зохион байгуулах,
гүйцэтгэх төв байгууллага нь намын Удирдах зөвлөл байна.
7.2. Удирдах зөвлөл 15 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байх бөгөөд нийт бүрэлдэхүүнд аль
нэг хүйсийн төлөөлөл 40 хувиас доошгүй байна.
7.3. Удирдах зөвлөлийн гишүүнийг Бүгд Хурлын гишүүд дотроос сонгоно.
7.4. Удирдах зөвлөл улирал бүр нэгээс доошгүй удаа хуралдана. Удирдах зөвлөлийн
хуралдааныг намын дарга удирдана.
7.5. Удирдах зөвлөл дор дурдсан эрх, үүргийг хэрэгжүүлнэ:
7.5.1. Намын Их Хурал, Бүгд Хурлаар гаргасан шийдвэр, үүрэг, чиглэлийг
хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулж удирдах;
7.5.2. Намын Их Хурал, Бүгд Хурлаар хэлэлцэх асуудал, шийдвэрийн төслийг
боловсруулах, хурлын бэлтгэл ажлыг хангах;
7.5.3. Хүний эрх, ил тод байдал, жендэрийн тэгш эрхийг хангах журам, Намын
гишүүний татварыг хөнгөлөх, чөлөөлөх журам, Намын ажлын албаны үйл
ажиллагааны журам болон намын үйл ажиллагаатай холбоотой бусад журам,
заавар, зөвлөмж, улс төрийн уриалга, тунхаглал боловсруулах, батлах;
7.5.4. Улс төрийн болон төрийн албанд намаас нэр дэвшигчийг сонгон
шалгаруулах, томилох, чөлөөлөх асуудлыг зохих журмын дагуу шийдвэрлэх;
7.5.5. Намын ажлын албыг байгуулах, бүтэц, бүрэлдэхүүн, орон тоог батлах;
7.5.6. Намын санхүүгийн асуудлыг хариуцах удирдах ажилтныг томилох;
7.5.7. Намын бүх шатны байгууллагын үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг
хангаж, дэмжлэг, туслалцаа үзүүлэх, намын хүний нөөцийн бодлогыг
тодорхойлох, хэрэгжүүлэх;
7.5.8. Төрөөс намд үзүүлсэн санхүүгийн дэмжлэгийг намын бүтцийн нэгж,
салбар байгууллагад хуулийн дагуу зохих ёсоор хуваарилах;
7.5.9. Аймаг, нийслэл, дүүргийн Намын хороо, намын бүтцийн байгууллага,
нэгжийн ажлын тайлан, намын санхүүгийн тайланг хэлэлцэх, үнэлэлт дүгнэлт
өгөх, үүрэг, чиглэл өгөх;
7.5.10. Намын гишүүд, дэмжигчид, намын салбар нэгж, бүтцийн байгууллагаас
намын бодлого, үйл ажиллагаатай холбоотой гаргасан санал, хүсэлт, өргөдөлд
хариу өгөх;
7.5.11. Холбогдох ажлын хэсэг, түр хороог байгуулах, татан буулгах;
7.5.12. Намын гадаад харилцааг эрхлэн хөгжүүлэх;
7.5.13. Эрх мэдлийн хүрээнд намын улс төрийн бодлого, үйл ажиллагаатай
холбоотой шийдвэр гаргах, бусад холбогдох асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;
7.5.14. Ажлаа Бүгд хуралд тайлагнах;
7.5.15. Намын дүрэм, журамд заасан бусад эрх, үүрэг.
7.6. Удирдах зөвлөлийн хуралдааныг намын дарга зарлан хуралдуулна.
7.7. Удирдах зөвлөлийн хуралдааны зарыг 2-оос доошгүй хоногийн өмнө намын цахим
хуудас болон гар утсаар дамжуулан Удирдах зөвлөлийн гишүүдэд хүргэсэн байна.
7.8. Удирдах зөвлөлийн гишүүдийн олонхи санал гаргасан бол Удирдах зөвлөлийн
хурлыг 7 хоногт багтаан зарлан хуралдуулж, гаргасан шийдвэрээ Удирдах
зөвлөлийн гишүүд гарын үсэг зурж баталгаажуулна.
7.9. Удирдах зөвлөлийн гишүүдийн ердийн олонхи нь хуралдаанд оролцож байгаа бол
хүчинтэйд тооцно.
7.10. Удирдах зөвлөлийн хуралдаанд оролцож байгаа гишүүдийн ердийн олонхийн
саналаар шийдвэр гаргаж, тогтоол гаргана.
7.11. Удирдах зөвлөлийн хурлын тогтоол, тэмдэглэлд намын дарга гарын үсэг зурж,
намын тамга дарж баталгаажуулна.
НАЙМ. НАМЫН ГИ

8.1. Гишүүнчлэл, гишүүнээр элсэх:
Монгол Улсын 18 нас хүрсэн иргэн, намын зорилго, үзэл баримтлал, хөтөлбөр, дүрмийг
хүлээн зөвшөөрч, дэмжиж байгаа бол намын гишүүнээр элсэх эрхтэй. МҮАН-ын гишүүн
(цаашид “намын гишүүн” гэнэ) нь намын гишүүн, намын сонгуульт гишүүн гэсэн хоёр
хэлбэртэй байна. Намын гишүүн нь төрийн улс төрийн албан тушаалд нэр дэвшин
сонгогдсон, томилогдсон, намын бүх шатны удирдах, төлөөллийн, гүйцэтгэх байгууллага,
удирдах албан тушаалд сонгогдсон бол намын сонгуульт гишүүн гэнэ.
8.2. Намд гишүүнээр элсэхээ илэрхийлсэн иргэний хүсэлтийг намын байгууллага хүлээн
авч шийдвэрлэн намын гишүүний үнэмлэх олгож, бүртгэнэ. Намд элсэх хүсэлтийг
бичгээр эсхүл цахим хэлбэрээр гаргана.
8.3. Намын гишүүнээр элсэх хүсэлтийг хүлээн авч намын гишүүний бүртгэлд бүртгэснээр
тухайн иргэнийг намын гишүүнээр элссэнд тооцно.
8.4. Гишүүний эрх, үүрэг:
8.4.1. Намын гишүүн дараах эрх эдэлнэ:
 Намын үйл ажиллагаанд оролцох, хуралд санал гаргах, саналаа
илэрхийлэх, бодлого, шийдвэрт тусгуулах;
 Намын сонгуульт байгууллагад сонгох, сонгогдох;
 Намын дотоод үйл ажиллагаа, мэдээлэл, судалгаа, сургалт, хөтөлбөрт
оролцох, мэдлэг, чадвараа дээшлүүлэх;
 Хууль, дүрэм, журамд заасан бусад эрх.
8.4.2. Намын гишүүн дараах үүрэг хүлээнэ:
 Намын үзэл баримтлал, хөтөлбөр, дүрмийг дагаж мөрдөх, хүндэтгэх;
 Намын гишүүний ёс зүйн дүрмийг баримтлах;
 Намын бодлого, үйл ажиллагааг дэмжих;
 Намын улс төрийн болон бусад үйл ажиллагаанд идэвх, санаачлагатай
оролцох;
 Намын бодлого үйл ажиллагааг иргэд, олон нийтэд сурталчилан
таниулах, намд гишүүн элсүүлэхэд санаачлага, идэвх зүтгэл гаргаж
байх;
 Намын гишүүний татварыг цаг хугацаанд нь төлөх;
 Хууль, дүрэм, журамд заасан бусад үүрэг.
8.5. Ёс зүй, сахилга бат:
Намын гишүүн нь ёс зүйн хэм хэмжээг сахиж, хувийн хариуцлагатай байх үүрэгтэй.
Гишүүн намын дүрэм, ёс зүйн дүрмийг зөрчсөн тохиолдолд сахилгын шийтгэл оногдуулж,
гишүүнчлэлийг түдгэлзүүлэх, хасах асуудлыг намын дүрмийн дагуу Хяналтын хороо
хянан шийдвэрлэнэ.
8.6. Гишүүнчлэл түдгэлзүүлэх, гишүүнээс хасах үндэслэл:
8.6.1. Гишүүнчлэлээс хасах, түдгэлзүүлэх нь намын нэр хүндийг хамгаалах,
гишүүдийн сахилга бат, ёс зүйг сахиулахад чиглэгдэнэ.
8.6.2. Намын гишүүн төрийн жинхэнэ албан хаагчаар томилогдсон, хуульд заасан
үндэслэлээр намын гишүүнээс түдгэлзвэл зохих ажил, албан тушаал эрхлэх бол
уг албыг хаах хугацаанд намын гишүүнээс түдгэлзүүлнэ.
8.6.3. Намын гишүүнээс түдгэлзэх үндэслэл арилсан бол намын гишүүнчлэлийг
шууд сэргээж, гишүүнээр бүртгэнэ.
8.6.4. Намын гишүүн, намын сонгуульт гишүүн намын дүрэм, холбогдох журамд
заасан үүргээ удаа дараа биелүүлээгүй бол намын бүх шатны удирдах,
төлөөллийн, гүйцэтгэх байгууллага, төрийн улс төрийн албан тушаалд нэр
дэвших эрхийг 1-6 сар хүртэл хугацаагаар түдгэлзүүлэх, томилогдсон, сонгогдсон
гишүүнийг намын гишүүнээс түдгэлзүүлэх сахилгын шийтгэлийг Хяналтын
хорооны шийдвэрээр ногдуулна.
8.6.5. Намын гишүүн намын үзэл баримтлал, үнэт зүйлсийн эсрэг үйл ажиллагаа
явуулсан, аливаа ялгаварлан гадуурхалт, хүчирхийллийг дэмжсэн, авлига, албан
тушаалын гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон бол намын үнэт зүйлс,
зарчмыг ноцтой зөрчсөнд тооцогдох бөгөөд Хяналтын хорооны шийдвэрээр
намын гишүүнээс хасна.
8.6.6. Намын гишүүн намын нэр хүнд, эв нэгдэлд хохирол учруулсан, намаас
сонгуульд нэр дэвшигчийн эсрэг үйл ажиллагаа явуулсан, намын хөрөнгө,
санхүүд хохирол учруулсан бол намын дүрмийг санаатай зөрчсөн гэж үзэх бөгөөд
Хяналтын хорооны шийдвэрээр намын гишүүнээс хасна.
8.6.7. Намын гишүүн өөрийн хүсэлтээр намын гишүүнчлэлээс татгалзах өргөдөл
гаргасан, Монгол Улсын харьяатаас гарсан бол намын гишүүнээс чөлөөлнө.
8.7. Намын гишүүн нь өөр намын гишүүн байхыг хориглоно.
8.8. Намын гишүүнээр өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр элсүүлэх, элсүүлэхээр хууль бус
нөлөөлөх, албадах, шахалт үзүүлэхийг хориглоно.
8.9. Намын зорилго, үзэл баримтлалыг сайн дурын үндсэн дээр дэмжин намын үйл
ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог, намын бодлого, үйл ажиллагааг олон нийтэд
сурталчилдаг иргэнийг “МҮАН-ын дэмжигч” гэнэ.

9.1. Улс төрийн албан тушаалд нэр дэвшүүлэх:
МҮАН нь Монгол Улсын төрийн улс төрийн албан тушаалд нэр дэвшигчдийг
сонгохдоо намын дүрэм, хөтөлбөр, үзэл баримтлалтай нийцүүлэн, гишүүд,
дэмжигчдийн санал бодлыг харгалзан үзэж, нээлттэй, шударга сонголтыг зохих
журмын дагуу шийдвэрлэнэ.
9.2. Намын удирдах албан тушаалд нэр дэвшүүлэх, томилох:
Намын салбар, бүтцийн нэгжийн удирдах албан тушаалд нэр дэвшүүлэх, томилох
асуудлыг зохих журамд заасны дагуу шийдвэрлэнэ.
9.3. Намын сонгуульт гишүүнийг чөлөөлөх:
Сонгогдсон, томилогдсон албан тушаалтны үүрэгт хугацаа дууссан, ёс зүйн
зөрчил гаргасан, үүрэгт ажлаа биелүүлээгүй, эсхүл бусад хуульд заасан
үндэслэлээр үүрэгт ажлаас нь чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг зохих журмын дагуу
шийдвэрлэнэ.
9.4. Жендэрийн тэгш байдлыг хангах:
Намын нэр дэвшигчдийн бүрэлдэхүүнд аль нэг хүйсийн төлөөллийг Улс төрийн
намын тухай хууль, Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хууль болон
холбогдох бусад хууль тогтоомжинд заасан хувь хэмжээнд нийцүүлэн
баримтлана. Улс төрийн албан тушаалд нэр дэвшигчдийн сонголт нь шударга, ил
тод, тэгш эрхийн зарчим, холбогдох журамд нийцсэн байна.

10.1. Намын даргын бүрэн эрх:
10.1.1. Намын дарга намыг дотоод, гадаадад төлөөлөх;
10.1.2. Намын дарга намын тамга баригч байна;
10.1.3. Намын Их Хурал, Бүгд Хурал, Удирдах зөвлөлөөс гаргасан бодлого,
шийдвэрийг хэрэгжүүлэх үүрэг, чиглэлийг намын байгууллага, гишүүдэд өгөх;
10.1.4. Удирдах зөвлөлийн хурлаар төрийн улс төрийн албан тушаалд нэр
дэвшүүлэх, томилуулах асуудлыг хэлэлцүүлэх;
10.1.5. Нийслэл, аймаг, дүүргийн Намын хорооны даргыг батламжлах, чөлөөлөх;
10.1.6. Бүх шатны намын байгууллагын хуралд оролцох, хуралдуулах;
10.1.7. Намын гишүүдийг шагнаж, урамшуулах;
10.2. Hамын даргын үүрэг:
10.2.1. Намын үнэт зүйл, үзэл баримтлалыг тээгч байх;
10.2.2. Намын эв нэгдэл, ардчилал, тэгш эрхийг хангах;
10.2.3. Намын бодлого, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлыг удирдан зохион
байгуулах;
10.2.4. Төрийн сонгуульд намыг амжилттай удирдан манлайлж оролцуулах;
10.2.5. Намын дүрэм, бусад журамд заагдсан үүргээ хугацаанд нь биелүүлэх,
мөрдүүлэх;
10.2.6. Нам нь УИХ-ын сонгуульд хамгийн олон суудал авсан тохиолдолд
Монгол Улсын Ерөнхий сайдад нэр дэвших;
10.2.7. Намыг төлөөлөх эрх бүхий этгээдийн хувьд өөрийн ёс зүй болон
үйлдлээр намын нэр хүндийг өргөх;
10.3. Намын даргад нэр дэвшүүлэх, сонгох:
10.3.1. Намын эв нэгдэл, ардчилал, тэгш эрхийг хангах чин хүсэл эрмэлзэлтэй,
намын үнэт зүйл, үзэл баримтлалд үнэнч, намын бодлого, хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлэх, удирдан зохион байгуулах улс төрийн ажлын мэдлэг,
чадвар, туршлагатай, намд гишүүнээр элсээд 3-аас дээш жил болсон,
гэмт хэрэгт холбогдож байгаагүй гишүүн намын даргын сонгуульд нэр
дэвшинэ.
10.3.2. Намын даргад хоёроос доошгүй нэр дэвшигч өрсөлдөнө.
10.3.3. Бүгд Хурал 2-оос доошгүй гишүүнийг намын даргад нэр дэвшүүлнэ.
10.3.4. Намын Их Хурлын төлөөлөгч намын даргад нэр дэвшүүлэх, өөрийн
нэрийг дэвшүүлэх бүрэн эрхтэй.
10.3.5. Намын даргыг намын Их Хурлын төлөөлөгчдийн олонхийн саналаар
сонгож, батална.
10.3.6. Намын даргын бүрэн эрхийн хугацаа 4 жил байна.
10.4. Намын даргыг чөлөөлөх үндэслэл:
10.4.1. УИХ-ын сонгуульд өмнөх сонгуулийн амжилтаа ахиулаагүй;
10.4.2. Намын даргаар ажиллаж үл болох улс төр, төрийн албан тушаалд
сонгогдсон, томилогдсон;
10.4.3. Чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өөрөө гаргасан;
10.4.4. Эрүүл мэндийн шалтгаантай.
10.5. Намын даргыг огцруулах үндэслэл:
10.5.1. Намын үзэл баримтлалын эсрэг үйл ажиллагаа явуулсан;
10.5.2. Намын эв нэгдэл, ардчилал, тэгш эрхийг хангаж ажиллаагүй;
10.5.3. Намын бодлого, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, удирдан зохион байгуулах
үүргээ хангалтгүй биелүүлсэн;
10.5.4. Санхүүгийн зөрчил гаргасан;
10.5.5. Холбогдох хууль, тогтоомж, намын дүрмийг зөрчсөн нь Хяналтын
хорооны хяналтаар тогтоогдсон.
10.6. Бүгд Хурлын гишүүдийн олонхийн саналаар намын даргыг бүрэн эрхийн
хугацаанаас нь өмнө огцруулж болно.
10.7. Намын даргыг чөлөөлж, огцруулсан тохиолдолд намын дарга сонгогдох хүртэл
Бүгд Хурлаас намын даргын үүрэг гүйцэтгэгчийг Удирдах зөвлөлийн аль нэг
гишүүнд шилжүүлнэ.
10.8. Намын даргыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж, огцруулсан тохиолдолд намын ээлжит
бус Их Хурлыг 60 хоногийн дотор зарлан хуралдуулж намын даргын сонгууль
явуулна.
10.9. УИХ-ын сонгууль, Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын
сонгууль, Ерөнхийлөгчийн сонгууль болохоос 6 сарын дотор намын даргыг
огцруулах саналыг хэлэлцэхгүй.

11.1. Нам нь орон тооны Ерөнхий Нарийн бичгийн даргатай байна.
11.2. Ерөнхий Нарийн бичгийн дарга нь Удирдах зөвлөлийн гишүүн байна.
11.3. Ерөнхий Нарийн бичгийн даргын бүрэн эрх:
11.3.1. Намын Ажлын албаны үйл ажиллагааг удирдан чиглүүлэх, намын өдөр
тутмын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах;
11.3.2. Намын санхүү, аж ахуйг эрхлэн хөтлөх, батлагдсан төсвийг
захиран зарцуулах;
11.3.3. Намын архив, албан хэрэг хөтлөлт, цахим хуудсыг зохих хууль
тогтоомжийн дагуу тогтмол хөтлөх, зохион байгуулах;
11.3.4. Намын даргын өгсөн үүрэг, чиглэлийг хариуцан гүйцэтгэх, ажлаа
тайлагнах;
11.3.5. Намын дүрэм, журмаар тогтоосон бусад эрх.
11.4. Ерөнхий Нарийн бичгийн даргын үүрэг:
11.4.1. Намын бодлогыг хэрэгжүүлэх болон намын дотоод үйл ажиллагааг
зохицуулан уялдуулах, гишүүдийн уялдаа холбоог хангах;
11.4.2. Намын гишүүдийн санал, хүсэлтийг хүлээн авч, зохих шийдвэр гаргах,
гишүүдийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх;
11.4.3. Намын Их Хурал, Бүгд Хурал, Удирдах зөвлөлийн хуралдааны бэлтгэлийг
хангах, гарсан шийдвэрийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, тайлагнах,
хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх;
11.4.4. Намын санхүү, эд хөрөнгө, мэдээллийн нууцлалыг хадгалах, удирдан
зохицуулах, намын тамгыг хадгалах;
11.4.5. Нам гишүүний бүртгэлийг Хүний хувийн мэдээлэл хамгаалах тухай
хуульд нийцүүлэн хөтөлж, жил бүр шинэчлэх ажлыг удирдан зохион байгуулах;
11.4.6. Намын дүрэм, журмаар тогтоосон бусад үүрэг.
11.5. Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг чөлөөлөх үндэслэл:
11.5.1. Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргаар ажиллаж үл болох төрийн албан
тушаалд сонгогдсон, томилогдсон;
11.5.2. Чөлөөлөгдөх хүсэлтээ өөрөө гаргасан;
11.5.3. Эрүүл мэндийн шалтгаантай.
11.6. Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг огцруулах үндэслэл:
11.6.1. Намын эв нэгдэл, ардчилал, тэгш эрхийг хангаж ажиллаагүй;
11.6.2. Үүрэгт ажлаа удаа дараа биелүүлээгүй;
11.6.3. Санхүүгийн зөрчил гаргасан;
11.6.4. Холбогдох хууль, тогтоомж, намын дүрмийг зөрчсөн нь Хяналтын
хорооны хяналтаар тогтоогдсон.
11.7. Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргад Удирдах зөвлөл нэр дэвшүүлж, Бүгд хурал
сонгож батална.
11.8. Удирдах зөвлөлийн гишүүдийн олонхийн саналаар намын Ерөнхий Нарийн
бичгийн даргыг бүрэн эрхийн хугацаанаас нь өмнө огцруулж болно.
11.9. Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг чөлөөлж, огцруулсан тохиолдолд намын
Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн дарга сонгогдох хүртэл намын Ерөнхий Нарийн
бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгчийг Удирдах зөвлөлийн аль нэг гишүүнд
шилжүүлнэ.
11.10.Намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж, огцруулсан
тохиолдолд намын Бүгд Хурлыг 30 хоногийн дотор намын дарга зарлан
хуралдуулж намын Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг сонгож батална.

12.1. МҮАН-ын салбар нэгж, орон нутгийн намын байгууллага нь нийслэл, аймаг,
дүүргийн Намын хороо байна.
12.2. Намын хороо нь тухайн орон нутгийн хэмжээнд намын Их Хурал, Бүгд Хурлын
шийдвэр, намын даргын үүрэг даалгавар, чиглэлийн хүрээнд улс төрийн үйл
ажиллагаа явуулж, сонгуулийн үед өөрийн намаас (эвсэл) нэр дэвшигчдэд
дэмжлэг туслалцаа үзүүлж, улс төрийн компанит ажилд манлайлан оролцоно.
12.3. Намын хороо нь дарга, 5-8 тэргүүлэгч гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байх бөгөөд нийт
бүрэлдэхүүнд аль нэг хүйсийн төлөөлөл 40 хувиас доошгүй байна.
12.4. Намын хорооны Тэргүүлэгч гишүүнийг тухайн орон нутгийн намын бүх гишүүдийн
хурлаас сонгоно.
12.5. Намын хорооны даргыг Тэргүүлэгч гишүүд дотроосоо сонгоно.
12.6. Намын хорооны даргыг намын дарга батламжлана.
12.7. Намын хорооны дарга нь Бүгд Хурлын гишүүн байна.
12.8. Намын хорооны бүх гишүүдийн хурал дор дурдсан эрх, үүргийг хэрэгжүүлнэ:
12.8.1. Намын хорооны дарга, тэргүүлэгчдийн ажлын тайлан, намын хорооны
санхүүгийн үйл ажиллагаанд, үнэлэлт дүгнэлт өгөх, үүрэг, чиглэл өгөх;
12.8.2. Намын Их Хурал, Бүгд Хурал, Удирдах зөвлөлөөс гаргасан шийдвэр,
намын даргын үүрэг, чиглэлийг хэрэгжүүлэх ажлыг хэлэлцэх;
12.8.3. Намын хорооны Тэргүүлэгч гишүүнийг сонгох;
12.8.4. Намын Их Хурал, Бүгд Хурлаар хэлэлцэх асуудал, шийдвэрийн төсөлд
санал оруулах
12.8.5. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуульд
оролцох эсэх асуудлыг шийдвэрлэх.
12.9. Намын хорооны Тэргүүлэгчдийн хурал дор дурдсан эрх, үүргийг хэрэгжүүлнэ:
12.9.1. Намын Их Хурал, Бүгд Хурал, Удирдах зөвлөлөөс гаргасан шийдвэр,
намын даргын үүрэг, чиглэлийг хэрэгжүүлэх ажлыг орон нутгийн хэмжээнд
зохион байгуулж, удирдах;
12.9.2. Намын хорооны үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангах, Намын
хорооны хүний нөөцийн бодлогыг тодорхойлох, хэрэгжүүлэх;
12.9.3. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуульд
нэр дэвшигчийг батлах;
12.9.4. Төрөөс намд үзүүлсэн санхүүгийн дэмжлэгээс хуулийн дагуу зохих ёсоор
хуваарилагдсан санхүүжилтийг хууль, дүрэмд заасан зориулалт, хувь
хэмжээгээр зарцуулах, тайлагнах;
12.9.5. Намын гишүүд, дэмжигчдээс Намын хорооны үйл ажиллагаатай
холбоотой гаргасан санал, хүсэлт, өргөдөлд хариу өгөх;
12.9.6. Ажлаа Намын хорооны бүх гишүүдийн хурал, Удирдах зөвлөлд тайлагнах;
12.9.7. Намын дүрэм, журамд заасан бусад эрх, үүрэг.
12.10.Намын хорооны бүх гишүүдийн хурал, Тэргүүлэгч гишүүдийн хурлыг Намын
хорооны дарга зарлан хуралдуулна.
12.11.Намын хорооны бүх гишүүдийн хурал, Тэргүүлэгч гишүүдийн хурлын зарыг 5-аас
доошгүй хоногийн өмнө гар утсаар дамжуулан хүргэсэн байна.
12.12.Намын хорооны Тэргүүлэгч гишүүдийн олонхи нь хуралдаанд оролцож байгаа бол
хүчинтэйд тооцно.
12.13.Намын хорооны Тэргүүлэгч гишүүдийн хуралдаанд оролцож байгаа гишүүдийн
олонхийн саналаар шийдвэр гаргаж, тогтоол гаргана.
12.14.Намын хорооны Тэргүүлэгч гишүүдийн хурлын тогтоол, тэмдэглэлд Намын
хорооны дарга гарын үсэг зурж, тамга дарж баталгаажуулна.

13.1. Холбогдох хууль, намын дүрэм, журмын хэрэгжилт, үйл ажиллагаанд хяналт тавих,
намын дотоод маргааныг хянан шийдвэрлэх чиг үүргийг Хяналтын хороо
хэрэгжүүлнэ.
13.2. Хяналтын хороо 5 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байх бөгөөд Хяналтын хорооны
даргыг хорооны гишүүд өөрсдөө сонгож батална.
13.3. Хяналтын хорооны гишүүнээр Бүгд Хурал, Удирдах зөвлөлийн гишүүн, намын орон
тооны ажилтныг сонгохыг хориглоно.
13.4. Хяналтын хороо нь холбогдох дүрэм, журмын хүрээнд, хараат бусаар ажиллах
бөгөөд түүний үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс нөлөөлөхийг хориглоно.
13.5. Хяналтын хороо улирал бүр нэгээс удаа доошгүй удаа хуралдах бөгөөд
хуралдааныг тус хорооны дарга зарлан хуралдуулж удирдана.
13.6. Хяналтын хорооны хуралдааныг хурал хуралдахаас 14-өөс доошгүй хоногийн өмнө
намын цахим хуудсаар дамжуулан Хяналтын хорооны гишүүдэд хүргэсэн байна.
13.7. Хяналтын хорооны гишүүдийн олонхи нь хуралдаанд оролцож байгаа бол
хүчинтэйд тооцно.
13.8. Хяналтын хорооны хуралдаанд оролцож байгаа гишүүдийн дийлэнх олонхийн
саналаар шийдвэр гаргаж, тогтоол гаргана. Тогтоол, тэмдэглэлд дарга, гишүүд
гарын үсэг зурж баталгаажуулна.
13.9. Хяналтын хороо дор дурдсан эрх, үүргийг хэрэгжүүлнэ:
13.9.1. Улс төрийн намын тухай хууль болон бусад холбогдох хууль,
тогтоомжийн биелэлтэд дотоод хяналт тавих;
13.9.2. Намын дүрэм, журмын биелэлтийг хянах;
13.9.3. Намын байгууллагын санхүү, аж ахуйн үйл ажиллагаанд хяналт
тавих;
13.9.4. Намын дотоод маргааныг хянан шийдвэрлэх;
13.9.5. Намын гишүүнд хариуцлага тооцох, гишүүнээс түдгэлзүүлэх, хасах;
13.9.6. Нам, түүний гишүүдийн нэр төрийг хамгаалахад туслах;
13.9.7. Намын Бүгд Хурал, Удирдах зөвлөлийн хуралд саналын эрхгүй оролцох
13.9.8. Ажлаа Их Хурал, Бүгд Хуралд тайлагнах;
13.9.9. Намын дүрэм, журамд заасан бусад эрх, үүрэг.
13.10. Хяналтын хороо нь дараах дотоод маргааныг хянан шийдвэрлэх бөгөөд,
шийдвэртээ үндэслэлээ тодорхой бичсэн байна.
13.10.1. Намын дүрэм, үнэт зүйл, зарчмыг зөрчсөн эсэх маргаан;
13.10.2. Нам болон түүний гишүүн хооронд үүссэн маргаан;
13.10.3. Намын дотоод сонгуультай холбогдон үүссэн маргаан;
13.10.4. Намын санхүүгийн үйл ажиллагаатай холбоотой маргаан.
13.11. Намын гишүүнээс хасах асуудлыг намын дүрэм, холбогдох журмын дагуу намын
Хяналтын хороо эцэслэн шийдвэрлэнэ.
13.12. Намын дүрмийг санаатай зөрчсөн, эсхүл намын үнэт зүйл, зарчмыг ноцтой
зөрчсөнөөс бусад тохиолдолд намын гишүүнээс хасахыг хориглоно.

14.1. Намын орлого дараах эх үүсвэртэй байна:
14.1.1. Төрөөс үзүүлэх санхүүжилт;
14.1.2. Гишүүний татвар;
14.1.3. Хандив;
14.1.4. Намын өөрийн хөрөнгө, түүнээс олсон орлого;
14.1.5. Хуулиар зөвшөөрсөн бусад орлого.
14.2. Төрөөс намд үзүүлсэн санхүүжилтийг доор дурдсан зориулалт, хувь хэмжээгээр
зарцуулна:
14.2.1. Эмэгтэй, ахмад, залуу, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд зэрэг нийгмийн
бүлгүүдийн улс төрийн оролцоог дэмжих, сургаж бэлтгэхэд 20-оос доошгүй
хувийг;
14.2.2. Намын гишүүдийн болон иргэдийн улс төрийн боловсролыг
дээшлүүлэх, ардчилал, хүний эрхийн үнэт зүйлийг нийтэд таниулахад 30-аас
доошгүй хувийг;
14.2.3. Намын хөтөлбөр, бодлого боловсруулахад чиглэсэн судалгаа хийх,
төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, намын дотоод ардчиллыг хөгжүүлэхэд 30-аас
доошгүй хувийг;
14.2.4. Намын зорилтот санхүүжилт тус бүрийн гуравны нэгээс доошгүйг
намын бодлогын судалгааны байгууллагын үйл ажиллагаанд зарцуулна.
14.3. Намын гишүүн намд татвар төлөх бөгөөд нэг сарын татварын хэмжээ дараах
хэмжээтэй байна:
14.3.1.Намын гишүүний төлөх татвар нь хөдөлмөрийн хөлсний доод
хэмжээний 1%-тай тэнцүү байна;
14.3.2. Намын Бүгд Хурлын гишүүний төлөх татвар нь хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээний 7%-тай тэнцүү байна;
14.3.3. Намын Бүгд Хурлын гишүүний төлөх татвар нь хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээний 10%-тай тэнцүү байна;
14.4. Намын татварыг намын гишүүн зөвхөн өөрийн орлогоос төлнө.
14.5. Намын гишүүний татварыг хураан авах, бүрдүүлэх, бүртгэх ажлыг намын санхүү
хариуцсан албан тушаалтан зохион байгуулна.
14.6. Гишүүний татвар төлсөн баримтыг нам 10 жилийн хугацаанд архивлан хадгална.
14.7. МҮАН-д Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд хандив өгч болох бөгөөд хандив нь
дараах хэлбэртэй байна. Үүнд:
14.7.1. Намын өмчлөлд хариу төлбөргүйгээр шилжүүлсэн мөнгөн хөрөнгө;
14.7.2. Намын өмчлөлд хариу төлбөргүйгээр шилжүүлсэн мөнгөн бус хөрөнгө;
14.7.3. Намын үйл ажиллагаанд хариу төлбөргүйгээр үзүүлсэн үйлчилгээ;
14.7.4. Намын үйл ажиллагаанд хариу төлбөргүйгээр үзүүлсэн төлбөрийн
хөнгөлөлт, чөлөөлөлт;
14.7.5. Хөдлөх, үл хөдлөх эд хөрөнгө болон эдийн бус баялгийг ашиглуулах,
эзэмшүүлэх;
14.7.6. Ажил, арга хэмжээний зардлыг төлөх;
14.7.7. Ивээн тэтгэх.
14.8. Иргэний болон хуулийн этгээдийн мөнгөн хандивыг зөвхөн данснаас дансанд
шилжүүлэх хэлбэрээр намын дансанд хүлээн авах бөгөөд бэлэн мөнгөөр хандив
авахыг хориглоно.
14.9. Намын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх зорилгоор намын бүх шатны байгууллага
хөрөнгө, хандив хуримтлуулах ажлыг зохион байгуулна.
14.10. Намын хөрөнгө, орлогыг холбогдох хууль, тогтоомж, намын дүрэм, журмыг
хэрэгжүүлэх, намын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд зарцуулна.
14.11. Намын хөрөнгө, орлогыг бүрдүүлэх, зарцуулах, тайлагнах ажлыг холбогдох хууль,
журмын дагуу гүйцэтгэнэ.

15.1. Нам Санхүүгийн албатай байж болно.
15.2. Нам нь санхүүгийн үйл ажиллагааг гэрээний үндсэн дээр мэргэжлийн байгууллага,
мэргэжилтнээр гүйцэтгүүлж болно.
15.3. Нам нь Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Улс төрийн намын тухай хууль,
холбогдох тушаал шийдвэрийн дагуу санхүүгийн үйл ажиллагаагаа эрхэлж,
тайлагнана.
15.4. Санхүүтэй холбоотой намын бүхий л тайлан, мэдээллийг холбогдох хууль,
тогтоомжид нийцүүлэн гаргаж эрх бүхий байгууллагад зохих хугацаанд нь хүргэнэ.
15.5. Санхүүгийн үйл ажиллагааны мэдээлэл, санхүүгийн тайланг Удирдах зөвлөлд
улирал бүр тайлагнана.
15.6. Холбогдох хууль, журамд нийцүүлэн дараах тайлан, мэдээг гаргана:
15.6.1. Хуулийн дагуу төрийн санхүүжилт авах тухай хүсэлт гаргах;
15.6.2. Төрөөс үзүүлсэн санхүүгийн дэмжлэгийн зарцуулалтын тайланг гаргах;
15.6.3. Хандивтай холбоотой мэдээ тайланг гаргах;
14.6.4. Намын санхүүгийн нэгдсэн тайлан гаргах, жилийн эцсийн санхүүгийн
тайланд аудит хийлгэх;
15.6.5. Гишүүний татварын бүрдүүлэлт, түүний тайланг гаргах;
15.7. Орон нутгийн намын хорооны гаргасан алдаа, зөрчлөөс шалтгаалан намд үзүүлэх
төрийн санхүүжилтийг олгохгүй болсон, хандив авахыг хориглосон этгээдээс хандив
авсан тухайгаа хуулийн хугацаанд мэдэгдээгүйн улмаас намд санхүүгийн хохирол
учирсан тохиолдолд хариуцлагыг тухайн намын хороо, намын санхүүгийн асуудал
хариуцсан удирдах ажилтан, холбогдох бусад этгээд хүлээнэ.
15.8. Намын санхүүгийн тайланд намын дарга гарын үсэг зурж баталгаажуулна.

16.1. МҮАН нь Улс төрийн намын тухай хууль болон бусад хууль тогтоомжийг дагаж
мөрдөнө.
16.2. Энэхүү дүрмийг батлагдсан өдрөөс дагаж мөрдөнө.